10 tượng linh thú ngự trước Tam Bảo trong chùa Phật Tích - Bắc Ninh

Đi lễ chùa đầu năm để cầu bình an, sức khỏe là một trong những hoạt động truyền thống của người dân Việt Nam. Một trong số những ngôi chùa được nhiều du khách tìm đến đó chính là chùa Phật Tích tại Bắc Ninh. Ngôi chùa này được xây dựng từ Thế kỷ thứ 11, đến với nơi đây trong chuyến du lịch với vé của vietnam airline du khách sẽ được hòa mình vào không gian yên bình, thanh tịnh, cổ kính

Một trong những nét độc đáo của ngôi chùa này đó chính là tượng 10 linh thú độc đáo. 10 Bức tượng linh thú này nằm trong nhóm 3 cổ vật của tỉnh Bắc Ninh được công nhận là bảo vật quốc gia đợt 6 năm 2017. Theo các nhà nghiên cứu, những bức tượng này mang phong cách kiến trúc và nghệ thuật của thời Lý (thế kỷ 11), cùng thời điểm xây dựng chùa Phật Tích.


Các linh thú có tư thế quỳ chầu trước cửa Tam Bảo.

Trên văn bia “Vạn Phúc đại thiền tự bi” dựng năm 1686, năm 1057, Lý Thánh Tông - vị vua thứ 3 của đời nhà Lý đã cho cất lên cây tháp cao, tạo pho tượng mình vàng cao 6 thước, cấp hơn trăm thửa ruộng, xây chùa trăm gian. Trên đỉnh núi mở ra một tòa nhà đá, bên trong điện tự nhiên sáng như ngọc lưu ly.

"Điện ấy đã rộng, lại to, sáng sủa và lớn. Trên bậc thềm đằng trước có bày 10 con thú, phía sau có ao rồng, góc cao vẽ chim phượng và sao Đẩu lấp lánh, lầu rộng và cao, tay rồng với tận trời cao...”, văn bia ghi.

Tượng 10 linh thú tại chùa Phật Tích bao gồm 5 cặp ngựa, tê giác, trâu, voi, sư tử được xếp đối xứng nhau phía trước hành lang tòa Tam Bảo. Đây đều là những hiện vật gốc, độc bản, được tạo tác bằng đá sa thạch nguyên khối (trừ con trâu). Chỉ có phần tai, sừng, đuôi được làm rời rồi lắp ghép vào thân linh thú bằng liên kết mộng. Trên mình của một số linh thú còn được chạm văn mây, móc nối mềm mại.

Mỗi linh thú có chiều cao khoảng 1,2 m, dài khoảng 1,5-1,8 m và đều được đặt trên bệ đá hoa sen dài 1,7 m, rộng 0,8 m và cao 0,36 m. Phần mặt trên của bệ đá được tạc nổi hình tròn trang trí những cánh hoa sen cách điệu, mặt bên được chạm nổi hình dàn nhạc công đang biểu diễn.

"Năm 1952, thực dân Pháp chiếm đóng Phật Tích, phá hủy hoàn toàn kiến trúc ngôi chùa. 10 Linh thú cũng bị ảnh hưởng. Tượng voi bên phải Tam Bảo bị mất ngà và vòi, tượng trâu bên trái Tam Bảo mất sừng và mặt”, thầy Thích Giác Tính (chùa Phật Tích) cho hay.

Cũng theo thầy Tính, nơi đây tượng 10 linh thú có nền đất thấp nên nhà chùa đã trùng tu và tôn bằng bệ đá cao thêm khoảng 20 cm, vị trí đặt không thay đổi. Trải qua cả nghìn năm, đến nay các tượng linh thú còn tương đối nguyên vẹn, chỉ vỡ nhỏ ở các rìa cạnh phần đế bệ, bề mặt bị phong hóa, bào mòn.



Riêng tượng trâu bên trái Tam Bảo được ghép bằng 2 khối đá.

Mặc dù có nhiều lời đồn đại trong dân gian rằng khi thực dân Pháp xâm lược, nghi ngờ vua chúa giấu vàng trong các linh thú nên người Pháp xẻ thử tượng trâu để tìm kiếm. Thế nhưng sau các nghiên cứu khoa học thì các nhà khảo cổ đã chắc chắn rằng tượng Trâu đặt bên trái Tam Bảo được ghép bằng 2 khối đá, khác với những bức tượng linh thú còn lại

Những linh thú được đặt bên trong chùa cũng là những linh thú có trong tích nhà Phật, mang ý nghĩa bảo vệ Phật pháp và sự quy y Phật pháp. Sư tử là biểu trưng của sức mạnh. Voi được coi là sức mạnh tinh thần. Tê giác là biểu tượng cho những người tu hành kiên trì cho đến ngày giải thoát. Ngựa là biểu tượng cho năng lượng và sức lực trong việc hành pháp. Trâu mang ý nghĩa giải thoát tự nhiên, tư tại trong thế giới của Phật.

Tượng 10 linh thú chùa Phật Tích còn mang ý nghĩa nghệ thuật và giá trị tiêu biểu. Hệ thống tượng thú đá kết hợp với các tác phẩm điêu khắc đá cùng thời (tượng A Di Đà, tượng Kinnari - đầu người mình chim, điêu khắc rồng tại ao rồng…) tạo nên vẻ đẹp cổ kính, nét độc đáo riêng biệt của chùa Phật Tích, điều mà hiếm ngôi chùa nào có được.

Không chỉ có vậy, tượng 10 linh thú cũng cho ta thấy được sự phong phú, đa dạng về đề tài cũng như chủ đề sáng tác trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý nói riêng, lịch sử mỹ thuật Phật giáo Việt Nam nói chung. Việc giải mã ý nghĩa biểu tượng các tượng linh thú này gắn với thuyết “vật linh” của Phật giáo cho thấy nét đặc trưng tư tưởng triết học Phật giáo - phổ độ chúng sinh, giác ngộ muôn loài.